35 lat UOKiK. Więcej kompetencji, ochrony, praw
- UOKiK świętuje 35-lecie działalności.
- Z tej okazji Urząd podsumowuje trzy i pół dekady walki o konkurencję i prawa konsumentów.
- Tylko w ostatnich pięciu latach Prezes UOKiK wydał ponad 4,8 tys. decyzji. Wszystkie, nawet te z obszaru ochrony konkurencji ostatecznie służą konsumentom.
[Warszawa, 14 kwietnia 2025 r.] Zakupy przez internet i możliwość zwrotu towarów zamówionych na odległość czy na pokazach handlowych. Jednoznaczne informacje o wysokości rabatu, w tym możliwość sprawdzenia ceny z 30 dni przed promocją. Prawa i standardy, które większości z nas wydają się dziś tak oczywiste, jakby istniały od zawsze, to dorobek ostatnich 35 lat. Ten czas to jednocześnie historia Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Zaczęło się od Urzędu Antymonopolowego
Po przełomie politycznym 89 r., kiedy gospodarka oparta w dużej mierze na państwowych monopolach została przestawiona na mechanizmy wolnego rynku, promowanie konkurencji i przeciwdziałanie antyrynkowym zachowaniom miało fundamentalne znaczenie dla powodzenia transformacji gospodarczej. Z tego powodu, na mocy ustawy o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym, 13 kwietnia 1990 r. powołano Urząd Antymonopolowy, którego zadaniem była kontrola koncentracji przedsiębiorców, przeciwdziałanie zawieraniu antykonkurencyjnych porozumień oraz nadużywaniu pozycji dominującej na rynku.
– 35 lat UOKiK to historia przełomów – nie tylko dla Urzędu, ale przede wszystkim dla bezpieczeństwa i pozycji konsumentów w gospodarce rynkowej, która dziś jest nieporównanie lepsza niż 30, 15 czy nawet 5 lat temu – mówi Prezes UOKiK Tomasz Chróstny.
Pierwszy kamień milowy miał miejsce w 1996 r., kiedy UOKiK otrzymał swoją obecną nazwę, a zadania Urzędu rozszerzono o ochronę interesów konsumentów i nadzór nad Inspekcją Handlową. W kolejnych latach kompetencje Urzędu zwiększały się m.in. o monitorowanie pomocy publicznej (2001), przeciwdziałanie nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej (2017) oraz zwalczanie zatorów płatniczych (2020). Na działania Urzędu miały również wpływ zmiany prawne. W 2001 r. weszła w życie ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Uporządkowała ona dotychczas obowiązujące rozwiązania, uwzględniając konieczność dostosowania regulacji krajowych do przepisów unijnych. Obecnie obowiązująca ustawa została uchwalona w 2007 r., jednak w 2015 r. nastąpiła jej istotna nowelizacja. W nowej wersji wprowadzała m.in. dwuetapowe postępowania w sprawach z zakresu kontroli koncentracji, możliwość nakładania kar na osoby fizyczne czy ostrzeżenia konsumenckie. Rok później wprowadzono m.in. instytucję „tajemniczego klienta” oraz możliwość publikowania komunikatów i ostrzeżeń w publicznym radiu i telewizji. Ostatnia istotna zmiana polskich przepisów ochrony konsumentów miała miejsce w 2023 r. To wtedy pojawił się m.in. wymóg oznaczania najniższej ceny z ostatnich 30 dni przy promocji lub wyprzedaży.
Takich przełomowych momentów, związanych z reformami administracyjnymi czy zmianami w prawie w historii Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów można byłoby wymienić o wiele więcej. Jednak nie mniej przełomowe okazywały się często skutki działań i decyzji podjętych przez Prezesa Urzędu.
Jak zmienił się rynek
Pierwsza decyzja, wtedy jeszcze Urzędu Antymonopolowego, dotyczyła praktyk cenowych Fabryki Samochodów Osobowych z Warszawy w 1990 r., kiedy w ciągu miesiąca cena Fiata 125 wzrosła trzykrotnie. W efekcie działań podjętych przez ówczesną Prezes Urzędu o 70 proc. obniżono cła na samochody osobowe. W konsekwencji, w kolejnym roku import trzykrotnie przewyższył produkcję krajową, tworząc w ten sposób konkurencję na rynku z korzyścią dla konsumentów.
Od tego czasu Urząd przeprowadził tysiące postępowań i wydał tysiące decyzji. Niektóre z nich trwale zmieniły funkcjonowanie całych sektorów gospodarki z korzyścią dla konkurencji i konsumentów. Tylko w ostatnich pięciu latach Prezes Urzędu przeprowadził ponad 3,2 tys. postępowań właściwych i wyjaśniających w zakresie ochrony konkurencji i konsumentów oraz kontroli koncentracji. Wydał łącznie 1740 decyzji związanych z ochroną konkurencji i 3119 dotyczących ochrony interesów konsumentów. Poniżej przykłady pięciu przełomowych spraw i działań z ostatnich pięciu lat:
Zmowa przy sprzedaży samochodów KIA. Od 1990 r. i pierwszej decyzji Urzędu Antymonopolowego zmieniły się samochody, którymi jeżdżą Polacy, zmieniły się również praktyki. W 2024 r. Prezes UOKiK wydał decyzję dotyczącą niedozwolonego porozumienia pomiędzy spółką KIA Poland a dealerami pojazdów osobowych KIA. Przedsiębiorcy zmówili się między sobą w sprawie cen samochodów i podzieli rynek. Kary w łącznej wysokości prawie 408 mln zł nałożone na 12 przedsiębiorców i 5 osób fizycznych. Decyzja jest nieprawomocna.
Zmowa na warszawskim rynku ciepła – w 2020 r. Prezes UOKiK nałożył blisko 120 mln zł kar na spółki z grupy Veolia Polska za porozumienie ze spółkami z grupy PGNiG dotyczące podziału rynku, zmowy cenowej i przetargowej, a w efekcie wyższe ceny za ogrzewanie w Warszawie. Po raz pierwszy ukarany został również menedżer bezpośrednio odpowiedzialny za naruszenie przepisów. Decyzja jest nieprawomocna.
W 2022 Prezes UOKiK wydał Rekomendacje dotyczące oznaczania treści reklamowych przez influencerów w mediach społecznościowych. Dokument powstał po konsultacjach z przedstawicielami branży influencer marketingu. Rok później Prezes UOKiK zainicjował „okrągły stół reklamy w mediach społecznościowych”, w którym uczestniczyli przedstawiciele trzech największych platform społecznościowych w Polsce: Facebooka i Instagrama, YouTube’a oraz TikToka.
Jeronimo Martins Polska – właściciel sieci Biedronka w bezprawny sposób uzyskiwał od dostawców produktów rolno-spożywczych nieumówione wcześniej rabaty. W 2024 r. Sąd pierwszej instancji zgodził się z ustaleniami Urzędu, tym samym potwierdzając linię orzeczniczą Prezesa UOKiK w zakresie przewagi kontraktowej.
W 2024 r. powołana przez Prezesa Urzędu grupa robocza z udziałem m.in. Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego oraz ekspertów z sektora bankowego pracowała nad rozwiązaniami mającymi ograniczyć ryzyko transakcji oszukańczych. W efekcie powstał zbiór zaleceń dla dostawców usług płatniczych. Dokument przygotowany w UOKiK zawiera listę czynników ryzyka oraz zbiór zaleceń, które mają na celu ograniczenie możliwości dokonania oszukańczych transakcji przez internet.
– Gdyby zsumować wpływy skarbu państwa z tytułu kar nałożonych przez przeze mnie i moich poprzedników, uzbierałaby się wielomiliardowa kwota. Jednak o wiele ważniejsze jest to, co dzięki działaniom Urzędu i wydawanym decyzjom zyskaliśmy wszyscy jako konsumenci. Znaczenia zdrowej konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami i uczciwych relacji na linii konsument-sprzedawca nie sposób wprost wyrazić w „złotówkach”. Jubileusz Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów to święto każdego z nas. W końcu „wszyscy jesteśmy konsumentami” – mówi Prezes UOKiK.
UOKiK w liczbach (2020-2024)
- 1044 postępowania wyjaśniające
- 538 postępowań właściwych
- 1609 postępowań dotyczących koncentracji
- 2 424 wystąpienia miękkie do przedsiębiorców
- 4 859 wydanych decyzji
- 62,4 tys. kontroli artykułów nieżywnościowych i usług oraz obowiązków przedsiębiorców
- 33 tys. zgłoszeń przyjętych w ramach programu Sygnalista
Nie tylko postępowania, decyzje i kary
Postępowania i decyzje z zakresu ochrony konkurencji i konsumentów to tylko część aktywności UOKiK. To także wiele ważnych działań obejmujących pomoc konsumencką oraz współpracę z administracją rządową, legislację, monitoring jakości paliw, opiniowanie pomocy publicznej, interwencje w sprawach zatorów płatniczych.
UOKiK jest też kluczową instytucją, jeśli chodzi o bezpieczeństwo produktów w Polsce. Urząd planuje, koordynuje, monitoruje i analizuje wyniki kontroli prowadzonych przez Inspekcję Handlową. Tylko w ciągu ostatnich pięciu lat w wyniku kontroli Inspekcji Handlowej w zakresie ogólnego bezpieczeństwa produktów wycofano z obrotu ponad 224 tys. niebezpiecznych produktów. W związku z kontrolami Inspekcji Handlowej laboratoria UOKiK przebadały łącznie ponad 9,6 tys. próbek, w których sprawdziły blisko 112 tys. parametrów różnych produktów.
UOKiK jest odpowiedzialny również za zarządzanie systemem monitorowania i kontrolowania jakości paliw. W latach 2020-2024 r. Inspekcja Handlowa przebadała blisko 9,3 tys. próbek paliw płynnych, w tym benzyny, oleju napędowego i gazu LPG.
Poza wynikami kontroli Inspekcji Handlowej UOKiK analizuje sygnały od konsumentów oraz powiadomienia od organów nadzoru innych państw członkowskich UE w ramach unijnego systemu RAPEX. W ciągu ostatnich pięciu lat Prezes UOKiK przekazał w ramach Safety Gate/RAPEX 800 zgłoszeń, które dotyczyły ponad 10 mln sztuk produktów.
Nie tylko w Polsce
Od wielu lat UOKiK jest aktywny na arenie międzynarodowej. Szczególnie mocno angażuje się w prace Europejskiej Sieci Konkurencji (ECN), której częścią stał się w chwili wstąpienia naszego kraju do UE oraz Międzynarodowej Sieci Ochrony Konsumentów (ICPEN). W ciągu ostatnich lat Urząd realizował też projekty w ramach inicjatyw współpracy rozwojowej realizowanej dla krajów kandydujących do UE lub rozwijających się.
Prezes UOKiK Tomasz Chróstny od dwóch lat jest członkiem Grupy Wysokiego Szczebla ds. DMA przy Komisji Europejskiej, której zadaniem jest wsparcie Komisji doradztwem, rekomendacjami i wiedzą ekspercką w zakresie stosowania przepisów DMA oraz zapewniania spójności regulacyjnej. W listopadzie 2024 r. Prezes UOKiK został również wiceprzewodniczącym Komitetu Konkurencji OECD na 2025 r. Komitet zrzesza ekspertów ds. konkurencji ze wszystkich krajów członkowskich i partnerskich OECD.
UOKiK: informuje, edukuje, radzi
Wraz z rozszerzaniem kompetencji, zmianami prawa, rozwojem rynków i technologii, rozwijał się też Urząd. Pilnując interesów konsumentów i zasad uczciwej konkurencji, UOKiK jednocześnie informował, uświadamiał, edukował, kształtował postawy przedsiębiorców i pomagał konsumentom.
– 35 lat dla konsumentów, dla przedsiębiorców, dla Ciebie. Historii i działalności UOKiK nie da się streścić w jednym komunikacie. Dlatego zachęcam do śledzenia naszych działań na stronach internetowych i w mediach społecznościowych, naszych kampanii społecznych i publikacji. Zapraszam do udziału w konkursach, które organizujemy oraz korzystania z narzędzi, które udostępniamy – mówi Prezes Tomasz Chróstny.
Źródło: https://uokik.gov.pl/35-lat-uokik-wiecej-kompetencji-ochrony-praw